سبک شناسی کتب حدیثی شیعه
به همت جمعی از دانشجویان دانشکده علوم حدیثسبک شناسی کتب حدیثی شیعه
به همت جمعی از دانشجویان دانشکده علوم حدیثمعرفی شیخ مفید
باسمه تعالی
معرفی شیخ مفید
محمد بن محمد بن نعمان بن عبد السلام بن جابر بن نعمان بن سعید بن جبیر ملقب به شیخ مفید در سال 336 هجرى در حوالى بغداد دیده به جهان گشودو در سال 413 هجرى، در بغداد و پس از 75 سال تلاش و خدمت ارزنده درگذشت و مورد تجلیل فراوان مردم و قدردانى علما و فضلا قرار گرفت.پس در این صورت او از علمای قرن 4 می باشد.( برگرفته از نرم افزار درختواره فقه با کمی تغییرات)
* اوضاع شیعیان پیش از شیخ مفید
ولی از اواسط قرن چهارم هجری، شیعیان به میزان قابل ملاحظه‌ای در کشورهای خاورمیانه از آن محدودیتها و آزادی‌کشیها برکنار ماندند. زیرا از یک طرف خلفای فاطمی که شیعه اسماعیلی بودند در مصر دولت نیرومندی تشکیل داده و از ابهت و جلال دربار بغداد کاستند، و از طرفی سیف‌الدوله حمدانی و امرای آن خاندان در شام حکومت می‌کردند و شیعه بودند، و از جانب دیگر در مشرق و جنوب شرقی و شمال ایران نیز غوریان، صفاریان و طاهریان و کمی قبل از آنها حکمرانان علوی مازندران، پرچم استقلال برافراشته و بر ضد خلفای عباسی قیام کردند، و از همه مهمتر ظهور دولت مقتدر آل بویه بود که از شیعیان با اخلاص به شمار می‌آمدند. عضدالدوله دیلمی که از سلاطین مقتدر این دودمان بود دامنه اقتدارش از سواحل دریای عمان تا شام و مصر گسترش یافته و در احترام و حمایت شیعیان کوشا و در واقع خلافت بنی‌عباس در دست او بازیچه‌ای بیش نبود.
این علل و عوامل دست بهم داد و موجب گردید که شیعیان از گوشه و کنار سر برآورند و با همتی شایان توجه به تشکیل جمعیت‌ها و تأسیس حوزه‌های علمی و نشر معارف و حقایق اهل‌بیت عصمت و طهارت دست یازند. مسافرت‌های ثقه‌الاسلام کلینی و شیخ صدوق دو پیشوای بزرگ شیعه به بغداد و اقامت آنها در آن شهر که مرکز خلافت و علمای عامه بود و اهمیتی که میان آنان کسب کردند، همه از آزادی نسبی و موقعیت آن عصر حکایت می‌کند.
در عصر شیخ مفید که خود عرب بود شیعیان از آزادی و احترام بیشتری برخوردار گردیدند. وجود فقیه عالیمقامی چون شیخ مفید در میان آنان، اعتبار آنها را بالا برد و بیش از پیش نزد دوست و دشمن بر احترام آنان افزود. شیخ مفید شیعیان را از پراکندگی نجات داد و اوضاع اسفبار آنها را سامان بخشید تا آنجا که به اوج عزت رسیدند.
شیخ مفید در محله «کرخ» بغداد که مرکز شیعیان بود می‌زیست، و مسجد معروف «براثا» در آن محله که تاکنون هم باقی است، و زیارتگاه شیعیان است، محل تدریس شیخ مفید بود.(برگرفته از دو هفته نامه گلستان قرآن > شماره 97 > شیخ مفید پرچمدار توسعه مکتب شیعه علی دوانی)
* شخصیت علمى
شیخ مفید از چهرههاى بسیار درخشان شیعه در جهان اسلام مى باشد.
او هم متکلم است و هم فقیه. ابن ندیم در فن دوم از مقاله پنجم« الفهرست» که در باره متکلمان شیعه بحث مىکند، از او به عنوان« ابن المعلم» یاد کرده و او را ستایش مىنماید. کتاب معروف او در فقه نیز« المقنعة» است.
ابو یعلى جعفرى که داماد مفید بوده است، مىگوید:
« مفید شبها مختصرى مىخوابید و بقیه شب را به نماز یا مطالعه یا تدریس یا تلاوت قرآن مجید مىگذرانید.»
آغاز تحصیلات
شیخ مفید از شاگردان ابن ابى عقیل است. وى در حومه بغداد دیده به جهان گشود و دانشهاى ابتدایى را در خانواده و زادگاه خویش به پایان برد.
او در یک خانواده پرسابقه و اصیل در تشیع و از سلاله نیکان و پاکان به دنیا آمد. سراسر وجود خاندان او مالامال از عشق به اهل بیت رسالت علیهم السلام بود.
وى راهى بغداد گردید و در آنجا از محضر اساتید و دانشمندان کسب علم و دانش نمود تا در علم کلام، فقه و اصول سرآمد دانشمندان گردید.
اساتید:
1- ابن قولویه قمى
2- شیخ صدوق
3- ابن ولید قمى
4- ابو غالب زرارى
5- ابن جنید اسکافى
6- ابو على صولى بصرى
7- ابو عبد الله صفوانى
شاگردان
1- سید مرتضى علم الهدى
2- سید رضى
3- شیخ طوسى
4- نجاشى
5- ابو الفتح کراجکى
6- ابو یعلى جعفر بن سالار
تالیفات
بنا بر نقل شیخ طوسى، شاگرد برجسته شیخ مفید، وى بالغ بر 200 عنوان کتاب تألیف نموده است، از جمله:
1- المقنعة
2- الفرائض الشرعیة
3- أحکام النساء
4- الکلام فی دلائل القرآن
5- وجوه إعجاز القرآن
6- النصرة فی فضل القرآن
7- أوائل المقالات
8- نقض فضیلة المعتزلة
9- الإفصاح
10- الإیضاح
.( برگرفته از نرم افزار درختواره فقه با کمی تغییرات (
* شیخ مفید و بزرگان
شیخ مفید از دیدگاه دانشمندان شیعه و سنى داراى جایگاهى رفیع است که به کلماتى از بزرگان اشاره مىکنیم:
1- نجاشى، شاگرد نامدار و مورد اعتماد شیخ مفید در باره او مى گوید:
« محمد بن محمد بن نعمان بن عبد السلام بن جابر بن نعمان بن سعید بن جبیر، شیخ و استاد ما است- که رضوان خدا بر او باد- فضل او در فقه و حدیث و ثقه بودن او مشهورتر از آن است که توصیف شود. او تالیفات متعددى دارد.»
2- شیخ طوسى، شاگرد ارزنده مکتب او، در باره استاد در« فهرست» مىنویسد:
« محمد بن محمد بن نعمان، معروف به ابن المعلم، از متکلمان امامیه است. در عصر خویش ریاست و مرجعیت شیعه به او منتهى گردید. در فقه و کلام بر هر کس دیگر مقدم بود. حافظه خوب و ذهنى دقیق داشت و در پاسخ به سؤالات، حاضرجواب بود او بیش از 200 جلد کتاب کوچک و بزرگ دارد.»
3- ابن حجر عسقلانى نیز درباره او مىگوید:
« او بسیار عابد و زاهد و اهل خشوع و تهجد بود و مداومت بر علم و دانش داشت. جماعت بسیارى از محضر او بهره بردند. او بر تمام شیعیان حق دارد.
4- عماد حنبلى، یکى دیگر از دانشمندان اهل سنت درباره او مىگوید:
« او بزرگى از بزرگان امامیه و رئیس بخش فقه و کلام و مباحثه مىباشد. او با پیروان هر عقیده به مباحثه و مناظره مىپرداخت. موقعیت شایان توجهى در تشکیلات دولت آل بویه داشت. او صدقه فراوان مىداد. بسیار اهل خشوع و تهجد و اهل نماز و روزه و خوشلباس بود.
او مورد زیارت و ملاقات عضد الدوله قرار مىگرفت. نزدیک 76 سال عمر کرد و بیش از 200 جلد تالیف دارد. تشییع جنازه او شهرت دارد. در تشییع او بیش از 80 هزار نفر از شیعیان شرکت جستند و درگذشت او در ماه رمضان بود. رحمت خدا بر او باد...».
شیخ طوسى، که خود در تشییع جنازه او حضور داشته است، مىگوید:
روز وفات او از کثرت دوست و دشمن براى اداى نماز و گریستن بر او، همانند و نظیر نداشته است. هشتاد هزار تن از شیعیان او را تشییع کردند و سید مرتضى علم الهدى بر او نماز گزارد و در حرم مطهر امام جواد علیه السلام، پایین پاى آن حضرت، نزدیک قبر استادش ابن قولویه، مدفون گردید. .( برگرفته از نرم افزار درختواره فقه با کمی تغییرات)
گرد آورنده : محمد حسین صادقی
